Pokrzywa – właściwości, wskazania, zastosowanie

Właściwości pokrzywy

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), nazywana czasem też dwupienną lub wielką, należy do bylin z rodziny pokrzywowatych, ona i inne gatunki rosną na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy; najbardziej kocha klimat umiarkowany, jeśli występuje w tropikach, to raczej na terenach chłodniejszych, górskich. Rośnie dziko, ale najczęściej w bliskim sąsiedztwie człowieka lub w miejscach, gdzie kiedyś były ludzkie osady, tam bowiem gleby są żyźniejsze. Cechą charakterystyczną niemal wszystkich pokrzyw są włoski na liściach i łodydze, które łatwo się łamią i zostają w ciele, „wstrzykując” substancję parzącą (objawy poparzenia łagodzi posmarowanie bąbli szałwią, miętą, liściem babki, szczawiu, oliwą). Włoski takie pełnią rolę ochronną, broniąc roślinę przed zjedzeniem przez zwierzęta. Pokrzywa ma wielorakie zastosowanie – medyczne, kosmetyczne, dostarcza barwnika i włókien, jest też rośliną jadalną i wykorzystywaną na pasze.

Korzenie pokrzywy zawierają lektyny, aglutyniny, liczne polisacharydy, sterole, kwasy organiczne, lecytynę, woski, śluzy, sole mineralne, kwasy tłuszczowe, terpeny, kumaryny. W liściach z kolei znajdziemy sporo flawonoidów, kwasów fenolowych, krzemowych, organicznych, chlorofilów, witaminę C, K, B2, garbniki, triterpeny, a także bogactwo minerałów, ze szczególnym wskazaniem na potas, wapń, żelazo i fosfor, ale i bardzo rzadkiego tytanu. „Jad” pokrzywy ma w swym składzie acetylocholinę, serotoninę i substancje podobne do kwasów żywicznych.

Jakie są wskazania do stosowania pokrzywy?

Wskazań do stosowania pokrzywy jest wiele. Część z nich dotyczy włosów i skóry – to stany zapalne, choroby skórne (trądzik), źle gojące się rany, łojotok, łupież, słaba kondycja włosów, ich nadmierne wypadanie. Inne związane są z ogólnym podniesieniem odporności i „podkręceniem” metabolizmu, także wspomaganiu diet odchudzających. Polecana jest przy chorobach układu moczowego (przykładem skąpomocz, kamica moczowa), prostaty, wątroby, trzustki, przy niedokrwistości. Jest jednym z ziół wspomagających zmniejszanie objawów różnych alergii.

Zastosowanie lecznicze pokrzywy

Pokrzywa zwyczajna ma szerokie zastosowania w medycynie, wykorzystywane są jej korzenie, liście (zbierane przed kwitnieniem rośliny) i łodygi. Pisał o tym już Hipokrates, Pliniusz Starszy, Hildegarda z Bingen czy Paracelsus. Jako dostarczycielka witaminy C i antyoksydantów wpływa korzystnie na podniesienie odporności organizmu (sprawdzi się zwłaszcza zimą i jesienią, gdy szaleją infekcje), a także stymuluje procesy trawienne, pobudzając metabolizm. Witamina K wpływa pozytywnie na krzepliwość krwi, przyspiesza także gojenie się ran. Jest często stosowana jako środek wspomagający przy leczeniu anemii (zwiększa poziom hemoglobiny) i drobnych krwawień w obrębie przewodu pokarmowego. Pokrzywa sprawdza się w leczeniu dolegliwości reumatycznych, bólów mięśni i stawów. Napar z pokrzywy zalecany jest na problemy z drogami moczowymi – pokrzywa jest łagodnie moczopędna, a przy okazji stymuluje organizm do wydalania w moczu szkodliwych substancji przemiany materii. Takie właściwości są też pomocne w leczeniu dny moczanowej, gdyż składniki w pokrzywie przyspieszają wydalanie kwasu moczowego. Znana jest z tego, że łagodzi objawy pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego (prostaty) u mężczyzn. Ze względu na pewną zawartość pochodnych tyrozyny wykorzystywana jest również jako środek wspomagający w leczeniu objawów alergii. Napary z niej sprawdzają się jako płukanki odkażające jamę ustną przy stanach zapalnych. Bardzo szerokie zastosowanie ma w kosmetyce – każdy chyba zna szampony pokrzywowe, balsamy i peelingi z nią w składzie. Ekstrakty z pokrzywy pobudzają wzrost mieszków włosowych, równocześnie hamując aktywność gruczołów potowych i łojowych, działają odkażająco na stany zapalne i rany.

Pokrzywa na odchudzanie

Do XVIII wieku pokrzywa była powszechnie jadana, potem zaczęto ją uznawać za „pokarm dla ubogich”. Od kiedy jednak na znaczeniu zaczęła zyskiwać medycyna oparta an naturalnych substancjach oraz dietetyka, pokrzywa triumfalnie wróciła do łask, a zupę z młodej pokrzywy znajdziemy nawet w dobrych restauracjach. Zawarta w pokrzywie sekretyna rzeczywiście pobudza pracę trzustki, ale i wydzielanie soków trawiennych, tym samym przyspieszając trawienie. Większe znaczenie w kuracjach odchudzających ma jednak tak zwana pokrzywa indyjska (Coleus forskohlii), która jest częstym składnikiem suplementów diety. Roślina ta, która botanicznie nie jest wcale pokrzywą, ma wielkie poważanie w medycynie ludowej, zwłaszcza na Karaibach i w Ameryce Południowej, a także w Indiach i w Afryce Wschodniej (pochodzi z Azji, ale w tej chwili rośnie w wielu krajach tropikalnych). Stosowana jest jako lek na choroby układu krążenia (nadciśnienie), pokarmowego, moczowego i oddechowego, ostatnio jednak zyskała miano „spalacza tłuszczu”. Najwięcej substancji o charakterze leczniczym, forskoliny, znajduje się w jej korzeniach. Wpływają one przede wszystkim na enzymy i ich aktywność w komórkach, ograniczając magazynowanie tłuszczów i przyspieszając metabolizm. Badania wykazały też, że ekstrakty z pokrzywy indyjskiej modulują mikroflorę jelitową w przypadku otyłości. Tutaj trzeba zaznaczyć, że traktowane jako środek wspomagający – sama pokrzywa indyjska nas nie odchudzi bez ruchu, zdrowej diety – w leczeniu otyłości i nadwagi mogą być tylko preparaty z ekstraktami standaryzowanymi na forskolinę, inaczej mówiąc zawierające ściśle określoną ilość tego składnika wywierającego efekty o naturze medycznej.

Jak stosować pokrzywę?

Pokrzywę zazwyczaj wykorzystuje się w naparach i herbatkach (te drugie, robione z młodych liści, uchodzą często za zdrowsze niż susz w paczkach przeznaczony do naparów), dość często wykorzystywany jest też jej sok. Jeśli chodzi o herbatki i napary, mają charakterystyczny smak, który nie wszystkim odpowiada, więc wiele osób dodaje do nich soki owocowe lub też miesza liście pokrzywy na przykład z miętą. Zazwyczaj zalewa się suszone liście z pokrzywy – około 1-2 łyżki na porcję – wrzątkiem i odczekuje kilka minut; najlepiej takie herbatki pić między posiłkami lub rano. W przypadku naparów procedura jest podobna. Sok z pokrzywy dostępny jest w butelkach w sklepach ze zdrową żywnością i aptekach, tutaj trzeba się trzymać dawkowania na opakowaniu, tutaj bowiem zalecenie mogą się znacznie od siebie różnić, w zależności od składu, stężenia soku i wody – zazwyczaj zalecane jest picie dziennie 10-20 ml soku, w przypadku anemii dawka jest nieco większa, około 30 ml, ale już gdy produkt jest bardziej rozwodniony, to dawki dzienne mogą sięgać i 50 ml. Oczywiście taki sok można zrobić także samemu, wystarczy umyte liście z młodych roślin przecisnąć przez sokowirówkę i przecedzić (pokrzywa nie jest zbyt soczysta, stąd liści trzeba sporo lub można dodać nieco wody). Pokrzywa, a konkretnie jej korzeń, rzadziej młode liście, jest też składnikiem nalewek alkoholowych, często z dodatkiem na przykład miodu.

Pokrzywę można też wykorzystać zewnętrznie – liście stosuje się jako okłady na rany, stany zapalne, ropnie, czyraki, w podobnych przypadkach chore miejsca można przemywać naparami z pokrzywy. Napary można też stosować jako wcierki do włosów czy też dodatek do szamponów. Dla lubiących bardziej ekstremalne wykorzystanie tej rośliny wspomnieć należy o popularnych dawniej nacieraniach lub „biczowaniach” pokrzywą – takie polecane są na bóle stawów, zresztą ma to swe podstawy w nauce, gdyż rzeczywiście poprawia ukrwienie, ruchomość stawów, a azotany potasu i wapnia, które wtedy trafiają do organizmu mają działanie przeciwbólowe (trzeba jednak pamiętać, że odporność na „jad” pokrzywy jest sprawą indywidualną, jedni pieczenia niemal nie odczują, dla innych może być bardzo bolesne).

Przeciwwskazania do stosowania pokrzywy

Ogólnie przyjmuje się, że dzieci mogą pić napary i sok z pokrzywy po drugim roku życia, większości ciężarnych są natomiast zalecane jako źródło minerałów, a potem, już po urodzeniu dziecka, jako jeden ze środków wspomagających laktację i redukujących obrzęki ciała. To jedno z ziół, co do których ograniczenia dla kobiet w ciąży pojawiają się rzadko, ale mimo wszystko zaleca się konsultację z lekarzem.

Wiadomo, że składniki z pokrzywy wpływają na glikemię, nie zaleca się więc jej stosować razem z lekami przeciwcukrzycowymi, gdyż może potęgować ich działanie. Wśród chorób, przy których pokrzywa jest przeciwwskazana znajdziemy nowotwory, choroby układu rozrodczego czy silniejsze krwawienia. Skonsultować z lekarzem powinny się też chcące pić napary z pokrzywy osoby po zabiegach chirurgicznych (zmiana krzepliwości) oraz z przewlekłymi chorobami nerek. Część dietetyków przestrzega też przed nadużywaniem pokrzywy (tu znajdziemy kilka różnych „dawek maksymalnych dobowych”, od 2 do 4 filiżanek, w sumie 8-12 g liści lub 4-6 g korzeni) – pita kilka razy w ciągu dnia może się przyczynić do zbytniego wypłukania z organizmu również niektórych potrzebnych substancji mineralnych. Jednocześnie niezbyt sprawdzi się w dietach, które są bogate w żelazo – sama ma go wiele i dojdzie do kumulacji tego minerału w organizmie. Maksymalny czas stosowania naparów z pokrzywy w przypadku intensywnego z nich korzystania nie powinien według zaleceń medycznych przekraczać okresu 4 tygodni.