Mniszek lekarski – właściwości, zastosowanie

Czym jest i jak wygląda mniszek lekarski?

Mniszek lekarski (Taraxacum officinale), znany też jako mniszek pospolity, potocznie zwany jest mleczem (choć to z punktu widzenia botanicznego błąd, gdyż mlecz to nazwa kilku gatunków z rodziny Sonchus; prawdziwe mlecze są o wiele wyższe, kwitną dużo później). Należy do rodziny astrowatych, w całej Europie naliczono go około 1000 gatunków (w Polsce jest ich około 200). Ma charakterystyczne „powycinane” liście ułożone w rozetę oraz spory żółty kwiat, który po przekwitnięciu zmienia się w liczne maleńkie owoce przypominające kminek, zakończone włoskowatym dziubkiem z puchem – popularne dmuchawce. Po ich utracie na łodyżce zostaje charakterystyczna pusta „główka”, której zawdzięcza swą nazwę – kojarzyła się bowiem z fryzurami mnichów. Mniszek to jedna z roślin wybitnie miododajnych.

Jakie właściwości ma mniszek lekarski?

W medycynie wykorzystuje się korzeń, ziele i kwiaty mniszka lekarskiego. Wykazują one odmienne właściwości, stąd też wachlarz leczonych schorzeń i działań profilaktycznych jest bardzo szeroki. Przykładowo mleczko, które pojawia się po przerwaniu łodygi, świetnie sprawdza się jako lek na choroby skórne, przede wszystkim na kurzajki, kłykciny i brodawki, ale też na łupież, łojotok, wzmocnienie cebulek włosów. Napar z kwiatów dla odmiany reguluje cykle miesiączkowe i pracę jajników (to zasługa flawonoidów i kwasu foliowego). Zawarta w mniszku asparagina wspomaga pracę mózgu, a triterpeny obniżają poziom cholesterolu. Wykazuje ponadto właściwości saluretyczne, a więc usuwa z organizmu nadmiar jonów sodu i potasu. W formie okładów i płukanek świetnie spisuje się jako lek przyspieszający gojenie się ran, uszkodzeń skóry, stanów zapalnych jamy ustnej czy gardła – to zasługa jego właściwości przeciwbakteryjnych, a także przeciwwirusowych.

Działanie mniszka lekarskiego

Do najbardziej cenionych cech mniszka lekarskiego zalicza się jego działanie przeciwcukrzycowe – zawiera inulinę, która spowalnia wchłanianie cukru, obniża też łaknienie i indeks glikemiczny potraw, w których się znajduje. Mniszek lekarski działa również moczopędnie, co wykorzystuje się przy oczyszczaniu organizmu i usuwaniu szkodliwych elementów przemiany materii; takie jego działanie stosuje się przy chorobach nerek i obrzękach, dnie moczanowej, a także jako wspomaganie przy walce z otyłością. Jest rośliną podnoszącą odporność i wspomagającą trawienie – zwiększa wydzielanie soków trawiennych i żółci (sprawdzi się w kamicy żółciowej, chorobach wątroby). Działa też przeciwkaszlowo. Zawiera stosunkowo dużo potasu, co z kolei wspiera pracę układu sercowo-naczyniowego. W liściach znajdziemy bardzo dużo witaminy A, a ta chroni oczy i zapobiega różnym ich chorobom. Trwają badania nad taraksasterolem, triterpenem z korzenia mniszka lekarskiego, który daje obiecujące wyniki jako związek na reumatoidalne zapalenia stawów, a także, w przypadku ekstraktów z liści, zakłada się właściwości przeciwnowotworowe, dotyczące zwłaszcza raka sutka i prostaty.

Przeciwwskazania do stosowania mniszka lekarskiego

Jak wiele ziół także mniszek lekarski u niewielkiej liczby osób może prowadzić do reakcji alergicznych. Nie jest polecany cierpiącym na wrzody żołądka i dwunastnicy oraz na nadkwaśność (przewlekła zgaga, nadmierne wydzielanie soków żołądkowych), osobom z niedrożnością jelit i dróg żółciowych. W przypadku osób zażywających leki moczopędne wskazana jest konsultacja z lekarzem, preparaty z mniszka mogą z nimi wchodzić w reakcje.

Jak najlepiej spożywać mniszek lekarski?

Najczęściej wykorzystywany jest syrop z mniszka lekarskiego oraz susz z niego w formie herbatek (czasem też w kapsułkach). Ten pierwszy polecany jest głównie na choroby dróg oddechowych, zawiera wiele witamin i garbników o działaniu przeciwzapalnym. Stosuje się go także przy problemach z układem moczowym i pokarmowym. Syrop zawiera dużo cukru (mniszek sam w sobie, poza kwiatami, jest bowiem gorzki ze względu na seskwiterpeny w swym składzie), więc cukrzykom zaleca się bardziej napary i herbatki z mniszka lekarskiego. Herbatki takie zaparza się około 20-30 minut, zalewając wrzątkiem około 2 łyżeczek suszu. Napary raczej gotuje się na małym ogniu i następnie odstawia na kilka, kilkanaście minut, zaś odwary gotuje się około 10 minut. Trzeba stosować się po prostu do zaleceń na opakowaniu, wiele zależy, z czego jest susz (korzeń, kwiaty, czy są inne ziołowe domieszki). Napary i herbatki można przygotować też ze świeżych kwiatów i liści (zaparza się je około 10-20 minut) oraz z korzeni mniszka lekarskiego (te najlepiej wysuszyć i zmielić). Ziele mniszka zbieramy przed pojawieniem się pąków, kwiaty w porze ich największego rozkwitu, zaś korzenie najlepiej jesienią.

Mniszek lekarski jest w całości jadalny, stąd też może być wszechstronnie użyty w kuchni, na przykład jako dodatek do sałatek (niezwykle popularne są we Francji, wczesną wiosną znajdziemy je w menu wielu restauracji – wykorzystuje się młode liście i łodyżki), jogurtów, koktajli owocowo-warzywnych i zup. Są nawet osoby robiące z niego nalewki, soki i dodające go do win.