Badanie glukozy – jak się przygotować? Na czym polega, normy, cena

Kiedy powinno się wykonać badanie glukozy?

Glukoza, jeden z cukrów prostych, jest niezbędna do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu, jest „paliwem” dla ciała, podstawowym źródłem energii dla dosłownie wszystkich komórek. Większość węglowodanów, które spożywamy, zostaje następnie zamienionych właśnie w glukozę i w takiej postaci dostaje się do krwiobiegu, a następnie jest rozprowadzana po całym ciele. Stężenie cukru we krwi nazywane jest glikemią, u zdrowego człowieka utrzymuje się ono na stałym poziomie, co jest regulowane przez dwa hormony – insulinę, która obniża jej poziom, a także glukagon, który z kolei go podwyższa. Jeśli poziom cukru we krwi jest zbyt wysoki (hiperglikemia), mamy do czynienia ze stanem przedcukrzycowym lub cukrzycą, poziom cukru we krwi może też być za mały – to hipoglikemia. Podwyższony poziom cukru wskazywać może jednak nie tylko na cukrzycę i stan przedcukrzycowy, może również wiązać się z chorobami nerek i trzustki, nadczynnością tarczycy, akromegalią, występowaniem gruczolaków i guzów chromochłonnych, zawałami, udarami. Dla odmiany zbyt niski poziom (niedocukrzenie) wskazuje między innymi na choroby wątroby, niedoczynność tarczycy, zespoły złego wchłaniania, niedobory niektórych enzymów, jest też informacją dla lekarza na temat nieprawidłowych dawek leków na cukrzycę zażywanych przez pacjenta oraz przykładem poposiłkowej hipoglikemii pojawiającej się po zabiegach (operacje żołądkowo-jelitowe).

Jest wiele różnych objawów, które mogą świadczyć o zaburzeniach w poziomie glukozy we krwi. To na przykład ciągłe zmęczenie, pragnienie i picie dużych ilości płynów połączone z suchością w ustach, przemożna ochota na coś słodkiego, ale też nagły spadek wagi z niewyjaśnionych przyczyn czy częste wizyty w toalecie w celu oddania moczu (dotyczy to zwłaszcza pory nocnej). Inne alarmujące sygnały to źle gojące się rany, nawracające i długo leczone infekcje, pogorszenie wzroku, nieustanna senność. Niektórzy są bardziej narażeni na cukrzycę – mowa o osobach z nadwagą, otyłych (mowa przede wszystkim o otyłości brzusznej), nadciśnieniowcach, chorujących na serce, kobietach z zespołem policystycznych jajników, osobach prowadzących siedzący tryb życia lub unieruchomionych. W grę mogą również wchodzić czynniki genetyczne, bardziej narażone są osoby, u których w rodzinie ktoś cierpi na cukrzycę, także wiek – ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem.

Przygotowanie do badania glukozy

Przed badaniem glukozy należy zastosować się do kilku różnych zaleceń lekarza. Należy go również poinformować o zażywanych lekach i suplementach diety, które mogą mieć wpływ na ostateczny wynik. Przykładami takich leków wpływających na poziom cukru we krwi są przede wszystkim kortykosteroidy, tabletki antykoncepcyjne, diuretyki, aspiryna, a także leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne. Najczęściej cukier bada się na czczo – przez 8-12 (niektórzy zalecają nawet 14) godzin do pobrania krwi nie można niczego jeść, a pić wyłącznie wodę, może być mineralna, i to w dość dużej ilości. Z tego też powodu zwyczajowo badania odbywają się w godzinach porannych, między 7 a 10. Wynika to z faktu, że poziom glukozy w organizmie wykazuje wahania dobowe. Badanie takie pozwala dość dokładnie określić stan przedcukrzycowy, a także samą cukrzycę. Czasem wykonuje się także badania glukozy po posiłku – wtedy należy się zgłosić na badanie po około 2 godzinach od spożycia pokarmów. Badanie glukozy po posiłku najczęściej przeprowadzane jest u diabetyków i osób z podejrzeniem cukrzycy.

Osoby, które nie są cukrzykami, powinny raz w roku (według innych zaleceń wystarczy to zrobić raz na trzy lata, co roku tylko osoby z grupy ryzyka) wykonać badanie glukozy na czczo. Jest ogólnodostępne, a także należy do jednych z najtańszych, przeciętnie cena badania glukozy waha się między 10-20 złotych (zależy to od placówki). Mimo tego co dziesiąty Polak nigdy w życiu nie badał glukozy.

Badanie glukozy w ciąży

Badanie glukozy w ciąży jest standardem, ponieważ bardzo często w tym czasie (głównie w drugim i trzecim trymestrze, organizm nie produkuje wówczas tyle insuliny, ile trzeba) u kobiet pojawia się tak zwana cukrzyca ciążowa, która po urodzeniu dziecka samoistnie ustąpi, ale w czasie ciąży może zagrażać zdrowi i życiu matki oraz płodu. Objawy przypominają te ze zwykłej cukrzycy, ale równie dobrze mogą się nie pojawić, a cukrzycą ciążowa się rozwija. Zazwyczaj lekarz zleca badanie glukozy na czczo, rzadziej po posiłku (u ciężarnych czas ten jest krótszy niż u innych osób i wynosi 1 godzinę od jedzenia posiłku). Przeprowadza się także doustne testy obciążenia glukozą – to tak zwane OGTT – które może zdiagnozować cukrzycę ciążową. Badania dotyczą zwłaszcza kobiet otyłych, takich, które borykały się z cukrzycą ciążową przy poprzedniej ciąży, urodziły dzieci ważące powyżej 4 kg, a także rodzących w późniejszym wieku, po 35. roku życia. Innymi przypadkami są skłonności genetyczne – ktoś w rodzinie choruje na cukrzycę lub kobieta jest Latynoską, Azjatką, rdzenną Amerykanką lub Afroamerykanką (te rasy mają wrodzoną skłonność do wystąpienia cukrzycy ciążowej i są w grupie podwyższonego ryzyka).

W razie podwyższonych wyników lekarz/dietetyk rozpisuje dietę, w której „w roli głównej” wystąpią warzywa, owoce, chude mięsa, pieczywo pełnoziarniste, a ograniczony zostanie cukier i rafinowane węglowodany. Dobrze też cukrzycę ciążową monitorować domowym glukometrem (choć tutaj należy pamiętać, że urządzenia te nie zawsze są dokładne, ryzyko odchyleń od prawidłowych wyników badań wynosi do około 10-15%).

Jak wygląda badanie glukozy?

Badanie glukozy należy do tak zwanych badań laboratoryjnych, w tym przypadku bada się pobrane próbki krwi pacjenta. Przed pobraniem pacjent powinien mniej więcej kwadrans odpoczywać – aktywność fizyczna, a także stres mogą zwiększyć poziom glukozy. Najlepiej wyciszyć się, usiąść w poczekalni, nie chodzić po niej. Jeśli badanie glukozy na czczo da niepokojące wyniki, lekarz może zlecić test na tolerancję glukozy, a więc tak zwaną krzywą cukrową. Badanie przeprowadza się także na czczo, 8-12 godzin od ostatniego posiłku, ale potem pacjent wypija roztwór, w którym znajduje się 75 gramów czystej glukozy w 250ml wody (to prawdziwy ulepek i część osób może mieć z tym kłopoty, zdarzają się odruchy wymiotne). Musi to zrobić w ciągu 5 minut. Następnie pobiera się próbki krwi, zależnie od zaleceń lekarza, dwie godziny po wypiciu lub dwukrotnie, godzinę i dwie po wypiciu. Przed ustaleniem krzywej cukrowej przez trzy dni przed badaniem nie powinno się zmieniać swojej diety. Roztwór ma stymulować trzustkę do uwalniania insuliny, jeśli krzywa cukrowa jest wysoka, oznacza to, że są problemy z produkcją i uwalnianiem insuliny lub komórki są odporne na jej działanie.

Badanie glukozy – normy i wyniki

W przypadku badań glukozy na czczo prawidłowy poziom glukozy wynosi 70-99 mg/dl (miligramów na decymetr). Na stan przedcukrzycowy, nieprawidłowej glikemii na czczo, wskazuje cukier na poziomie 5,6-6,9 mmol/l (100-125 mg/dl). O hiperglikemii, czyli tak zwanym potocznie „wysokim cukrze” mówi wynik 7 mmol/l (126 mg/dl) i wyższy. W przypadku pojawienia się wyniku z „wysokim cukrem” zazwyczaj powtarza się badanie w inny dzień w celu potwierdzenia. Po dwóch godzinach te wyniki są już odmienne. Wówczas 7,8 mmol/l (mniej niż 140 mg/dl) to wynik świadczący o prawidłowej tolerancji glukozy, 7,8-11,1 mmol/l (140-199 mg/dl) oznacza stan przedcukrzycowy, zaś 11,1 mmol/l (200 mg/dl) lub więcej to oznaka hiperglikemii, aczkolwiek objawy kliniczne cukrzycy pojawiają się często przy wyższych wartościach, od 250 mg/dl. Trzeba jednak także pod uwagę brać wiek pacjenta, norma cukru we krwi zależy bowiem także od wieku. O ile dorosły człowiek z prawidłową glikemią ma 70-99 mg/dl, to u noworodków może się on wahać w przedziale 50-115, a u dzieci od 70 do 105 mg/dl, jest więc wyższy, ale spełnia normy glukozy. Warto przy okazji wiedzieć, jakie normy przyjmuje dane laboratorium, tu też zdarzają się pewne różnice.