Budowa oka – jak zbudowane jest ludzkie oko?

Jak zbudowane jest ludzkie oko?

Przeciętne ludzkie oko waży 7-8 gram i kształtem przypomina kulę o średnicy około 23-24 mm. Mieści się w oczodole, który otacza je i chroni. Budowa ludzkiego oka jest bardzo skomplikowana. Ma trzy warstwy, zewnętrzną, środkową i wewnętrzną, a we wnętrzu oka znajduje się galaretowata substancja zwana ciałem szklistym. To w 98% woda, zaś na pozostałe 2% składają się kwas hialuronowy oraz włókna kolagenowe. Ciało szkliste dba o odpowiednie ciśnienie i wypukłość gałki ocznej, to przez nie światło może swobodnie przenikać z soczewki na siatkówkę. Najistotniejsze są wspomniane warstwy. Zewnętrzna to twardówka; ma biały kolor, a na jej przedzie znajduje się rogówka otoczona spojówką chroniącą oko. Warstwa środkowa to inaczej naczyniówka. Ta dla odmiany jest ciemna, co zapobiega odbijaniu się światła już wewnątrz oka. Jej głównym zadaniem jest odżywianie całego oka, mieszczą się w niej różne naczynia krwionośne. Nam najbardziej rzuca się w, nomen omen, oczy tęczówka, przednia część naczyniówki. To właśnie od jej barwy zależy to, jaki mamy kolor oczu. W centrum tęczówki znajdziemy jeszcze źrenicę, czarny punkt, który dzięki pracy mięśni tęczówki może się zwężać lub rozszerzać w zależności od sytuacji i potrzeb od 2 do 8 mm (zwęża się, gdy jest jasno, rozszerza, gdy jest ciemno). Wewnętrzną warstwą jest wspomniana już siatkówka, nazywana również retiną. To jej zadaniem jest przekształcać obraz w impulsy nerwowe kierowane do mózgu. Częściami składowymi siatkówki są czopki (jest ich około 6 milionów) oraz pręciki (tych jest aż 120 milionów). Dzięki tym pierwszym rozpoznajemy barwy i małe detale, pręciki natomiast pomagają w akomodacji oka do danego oświetlenie. Oko zbudowane jest też z soczewki, dzięki której „ustawia się ostrość” widzenia, oraz z plamki żółtej skupiającej światło.

Jak działa oko?

Oko nie tylko przetwarza obrazy i przekazuje je do mózgu – innymi słowy nie służy tylko i wyłącznie do patrzenia. Jest także w dużej mierze odpowiedzialne za koordynację ruchową i utrzymywanie naszej równowagi. Najważniejszą funkcją jest jednak widzenie – 80% informacji dostarczanych do mózgu pochodzi właśnie od oczu. Światło wpada do oka przez rogówkę, załamuje się na źrenicy, a potem dociera do soczewki. W soczewce zmienia kształt, co zależy od tego, czy to, co oglądamy, jest daleko czy blisko. W takiej przetworzonej formie trafia do siatkówki i po „obróbce” przez czopki i pręciki obraz zostaje przetworzony w impuls elektryczny. Nerw wzrokowy wysyła takie impulsy do mózgu, a ten odczytuje to, co widzimy – obraz finalny nie formuje się w oku, a właśnie w mózgu, można by powiedzieć, że oko wysyła dane do jego odczytu – i odpowiednio na obrazy reaguje.

Najczęstsze choroby oczu – krótkowzroczność, dalekowzroczność, jaskra, zaćma

Do najczęstszych chorób oczu zalicza się jaskrę i zaćmę, z kolei najczęstszymi wadami wzroku są krótkowzroczność i dalekowzroczność. Z innych schorzeń dość często spotyka się odwarstwienie siatkówki, zwyrodnienie plamki żółtej, stany zapalne, w tym zapalenie spojówki, zespół suchego oka i retinopatię cukrzycową.

Krótkowzroczność, miopia, najczęściej pojawia się u dzieci i dorastającej młodzieży. To zaburzenie w widzeniu przedmiotów znajdujących się w oddali, wynikające z tego, że obraz zamiast na siatkówce pojawia się przed nią, co sprawia, że staje się rozmyty. Może to być spowodowane zbyt długą gałką oczną (wynik zmian biochemicznych w oku), a także nadmierną siłą załamywania światła przez rogówkę i soczewkę. Wyróżnia się różne rodzaje krótkowzroczności: osiową, refrakcyjną, rogówkową, soczewkową i mieszaną. Wśród przyczyn widnieją uwarunkowania genetyczne, etniczne, ale i czynniki środowiskowe (praca na komputerze itp.). Na krótkowzroczność cierpi prawdopodobnie 1/3 ogółu ludzkości, na szczęście dość łatwo w tym przypadku skorygować wzrok okularami lub soczewkami.

Dalekowzroczność, czyli nadwzroczność lub hyperopia, to przeciwieństwo miopii: zaburzenie w widzeniu przedmiotów znajdujących się w bliskiej odległości. Obraz w takim przypadku pojawia się za siatkówką oka, a nie na niej, gdyż gałka oczna jest krótsza od prawidłowej. U małych dzieci to rzecz normalna, cierpi na nią nawet 9 na 10 maluchów, potem stopniowo wada znika, by pojawić się w wieku późniejszym (jeśli w podeszłym nosi nazwę starczowzroczności i jest uważana za inną chorobę); ogólnie to wada dziedziczna. Wada jest łatwa do korekty przy użyciu soczewek i okularów. Zarówno krótko- jak i dalekowzroczności często towarzyszy astygmatyzm (rogówka lub soczewka nie ma kolistego kształtu). Astygmatyk widzi zamazane kontury, linie proste jak krzywe, a poziome mogą mu się zlewać.

Jaskra jest chorobą nerwu wzrokowego, nieleczona może go uszkodzić lub doprowadzić do jego zaniku, a tym samym nieodwracalnej ślepoty. Nie znane są jednoznaczne jej przyczyny – jest jaskra młodzieńcza, dziecięca, wrodzona itp. – ale bardzo często związana jest z podwyższonym napięciem i ciśnieniem w gałce ocznej. Wśród innych przyczyn wymienić można dziedziczność, stres, inne choroby (cukrzyca), wiek, budowę oka. Pierwszy objawem jaskry są ubytki w polu widzenia. Metody leczenia różnią się od rodzaju jaskry, zalicza się do nich metody chirurgiczne, leczenie laserowe i farmakologiczne.

Zaćma, znana dawniej jako katarakta, to zmętnienie soczewki oka – chory widzi świat jakby patrzył przez zaparowane okno. Może też słabiej rozpoznawać kolory, gorzej widzieć w nocy, cierpieć na podwójne widzenie lub na nadwrażliwość na światło. Przyczyną może być wiek (to choroba dotykająca przede wszystkim osoby w wieku senioralnym), dziedziczność, inne towarzyszące choroby, wady wrodzone, a nawet urazy oka. Nieleczona zaćma może doprowadzić do całkowitej utraty wzroku. W początkowej fazie choroby można stosować specjalne okulary czy soczewki, krople do oczu, ale jedyną metodą na pozbycie się zaćmy jest zabieg chirurgiczny; operacja zaćmy to zabieg krótki, w znieczuleniu miejscowym, bezbolesny.

Jak zadbać o oczy?

Najprościej możemy pomóc oczom uniknąć rozwojowi krótkowzroczności – ważna jest higiena pracy (inaczej mówiąc, odpowiednia odległość oczu od książek, ekranów), odpowiednie oświetlenie, ćwiczenia rozluźniające oczy poprzez spoglądanie co jakiś czas na przedmioty znajdujące się w oddali, najlepiej w kolorze zielonym. Podobne rozwiązania są pomocne w dalekowzroczności – szczególnie ważne są ćwiczenia rozluźniające napięcie w oku. Część chorób oczu, objawiające się bólem oka zapalenia spojówek czy zespół suchego oka, wynika z przebywania w suchych, ogrzewanych lub klimatyzowanych pomieszczeniach, na dodatek źle doświetlonych lub oświetlonych światłem mało rozproszonym, przy jednoczesnym braku nawilżania oczu – tutaj pomocne będą krople do oczu, przerwy w pracy (podczas których dobrze jest… mrugać, by nawilżyć oko), ewentualnie monitory czy okulary ochronne.

Ważnym elementem dbania o oczy jest dieta, w której znajduje się dużo beta-karotenu, witaminy C i E, cynku, selenu, manganu, kwasów omega-3, antocyjanów oraz karotenoidów. Przykładem tych ostatnich jest luteina i zeaksantyna zmniejszające ryzyko zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej. Ich źródłem są zielone warzywa oraz owoce jagodowe (zeaksantyny dodatkowo, chociażby pomidory).