Wysoki cholesterol – przyczyny i leczenie

Czym jest cholesterol i jaką pełni funkcję?

Cholesterol jest organiczną substancją tłuszczową, lipidem (konkretnie to alkohol steroidowy) produkowanym w wątrobie (w pewnym stopniu także w jelitach i w skórze). Cholesterol wchodzi w skład budowy błon większości komórek w naszym organizmie. Bierze udział w produkcji niektórych hormonów, przede wszystkim płciowych (testosteron, estrogen), syntezuje kwasy żółciowe, ma wreszcie udział w wytwarzaniu witaminy D. Wciąż mało poznaną, a bardzo pozytywną jego rolą jest tworzenie otoczek mielinowych, dzięki którym są prawidłowo przewodzone impulsy w komórkach nerwowych. Jest więc bardzo pożyteczny i niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu – o ile jego ilość mieści się w normie, a ta wystarczająca ilość to tyle, ile ciało samo wyprodukuje. Cholesterol jest zawarty tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego, w nich też dodatkowo są nasycone kwasy tłuszczowe, z których wątroba może go wyprodukować.

Dobry i zły cholesterol

Około 80% cholesterolu wytwarza sam organizm – to tak zwany cholesterol endogenny. Resztę dorzucamy już sami, to cholesterol egzogenny. Powszechniejszy jest jednak podział na „dobry” i „zły” cholesterol. Cholesterol jest tłuszczem, nie rozpuszcza się w wodzie, natomiast może łączyć się z białkami, tworzy wówczas wędrujące po organizmie struktury zwane lipoproteinami. Jeśli cienka powłoczka białkowa zawiera dużo cholesterolu, ale o małej gęstości, mówimy o cholesterolu LDL (w zasadzie powinno się mówić „o lipoproteinach LDL”; LDL to z angielskiego „low density lipoproteins”). Takie cząstki łatwo przenikają do krwi, odkładają się w naczyniach krwionośnych i są główną przyczyną chorób sercowo-naczyniowych, przede wszystkim miażdżycy, a w dalszej perspektywie możliwych zawałów i udarów. LDL to właśnie „zły” cholesterol. Jego przeciwieństwem jest HDL (z angielskiego „high density lipoproteins”), w którym białka jest dużo, a cholesterolu mało, za to ma on wysoką gęstość. HDL bez problemu przenika do tętnic, ale tam nie zostaje – wraca do wątroby, a przy okazji „zabiera” z sobą złogi LDL. Tak więc im więcej „dobrego” HDL, tym mniej „złego” LDL i tym samym mniejsze ryzyko wspomnianych chorób. Z innych korzyści wynikających z wysokiej liczby HDL można wymienić jego właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Organizm przetwarza HDL lub wydala go z organizmu, regulując jego poziom.

Jeśli zsumuje się obie frakcje, LDL i HDL, mówimy o cholesterolu całkowitym. Poziom cholesterolu określa się w badaniu zwanym profilem lipidowym – pokazuje on w tak zwanym lipidogramie cholesterol całkowity, LDL, HDL oraz trójglicerydy. Przyjmuje się, że u zdrowej osoby stężenie cholesterolu HDL powinno być większe niż 1,0 mmol/l (40 mg/dl; niekiedy przyjmuje się widełki 35-70 mg/dl) u mężczyzn, a także większe niż 1,3 mmol/l (50 mg/dl lub widełki 40-80 mg/dl) u kobiet. Za wysoki poziom cholesterolu nosi nazwę hipercholesterolemii. Normy stężenia LDL ustala się indywidualnie dla danej osoby, biorąc pod uwagę inne czynniki zdrowotne, wiek, płeć, a także styl życia i nałogi. Badania cholesterolu powinno się wykonywać mniej więcej co 3-5 lat, od około 30. roku życia, a co roku po 50. roku życia.

Wysoki cholesterol – objawy

Objawy związane z wysokim poziomem cholesterolu pojawiają się stosunkowo późno, dość długo jego nadmiar nie daje widocznych efektów. Do wizyty u lekarza lub wykonania badań zmuszają dopiero najczęściej problemy z układem krążenia. Oprócz zmian miażdżycowych można zaobserwować kilka innych objawów, łatwiejszych dla wyłapania dla przeciętnego człowieka. To niedokrwienie kończyn, bóle nóg, skurcze łydek w porze nocnej mimo braku wysiłku w ciągu dnia, guzki pojawiające się na nadgarstkach i ścięgnie Achillesa, żółte zgrubienia na ciele (tak zwane żółtaki i ksantelazma, mogą pojawiać się w różnych miejscach, zazwyczaj w pierwszej kolejności pod piersiami, na powiekach i w zgięciu łokcia), a także ogólne osłabienie, problemy z koncentracją. Mniej zauważalny objaw to błyszcząca i naciągnięta skóra na stopach.

Jakie są przyczyny wysokiego cholesterolu?

Przyczyn wysokiego cholesterolu jest kilka, ogólnie dzieli się je na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Te drugie to chociażby wiek – w starszym wieku (ba, od 30 roku życia) łatwiej o wysoki cholesterol. To także płeć, obciążenia genetyczne (tak zwana hipercholesterolemia rodzinna). Do przyczyn modyfikowalnych wysokiego cholesterolu, a więc takich, które można zmienić, zalicza się głównie czynniki środowiskowe – tutaj trzeba wymienić niewłaściwą dietę z dużą ilością pokarmów tłustych, brak ruchu, picie alkoholu, palenie papierosów. W grę wchodzą jeszcze choroby towarzyszące, przede wszystkim niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, choroby wątroby zwiększające stężenie kwasów żółciowych, choroby nerek, choroba alkoholowa, które podnoszą poziom ryzyka wysokiego cholesterolu, a także otyłość i nadwaga.

Jak obniżyć poziom cholesterolu we krwi?

Poziom cholesterolu można obniżyć, stosując metody farmakologiczne, a także niefarmakologiczne. W farmakologicznym leczeniu wysokiego cholesterolu najczęściej używa się statyny, środków sprawiających, że wątroba produkuje mniej cholesterolu oraz efektywniej wychwytuje z krwi LDL. To leki wydawane na receptę, stosowane długotrwale, nie można przerywać ich zażywania nawet wtedy, gdy cholesterol wróci do normy. Niewiele to jednak może pomóc, jeśli nie zmienimy stylu życia: trzeba zacząć więcej się ruszać, zmienić dietę, rzucić nałogi, schudnąć. W przypadku chorób towarzyszących zaleca się przede wszystkim wyleczyć te choroby.

Osobnym tematem są „babcine” sposoby na wysoki cholesterol. Otóż leczenie, zmianę trybu życia można wspomóc produktami, które słyną z tego, że obniżają poziom cholesterolu. Mowa tutaj o czosnku, awokado, grzybach azjatyckich (shiitake), czosnku czy babce płeszniku.

Wspomaganiem mogą być także suplementy diety, głównie te z kwasami omega-3, witaminami B i C, a także z kwasem foliowym. Polecane są ponadto produkty zawierające flawonoidy, koenzym Q10 i resweratrol.

Dieta na wysoki cholesterol

W diecie na wysoki cholesterol powinno zabraknąć dużych ilości tłuszczów zwierzęcych, a także tłuszczów utwardzonych. Wśród produktów, które są polecane, znajdą się przede wszystkim warzywa i owoce, kasze (gryczana, jęczmienna w różnej formie), drób, ryby (najlepiej morskie), chude przetwory mleczne, pełnoziarniste pieczywa, makarony, kolorowy ryż, płatki owsiane, otręby, nasiona i orzechy. Do tego zielona herbata i przyprawy orientalne, na przykład cynamon i imbir, kardamon. Na drugim biegunie pokarmów, które należy ograniczyć lub wyeliminować z diety na wysoki cholesterol, znajdą się tłuste mięsa (przede wszystkim wieprzowina), gotowe podroby i przetwory mięsne, tłuste przetwory mleczne, słone i słodkie przekąski, dania instant, produkty z tłuszczami trans i olejem palmowym, majonez, białe pieczywo, biały ryż, wszelkie napoje i soki sztucznie dosładzane, gazowane. Oczywiście także alkohol. Ogólnie też powinno się unikać dań smażonych (a jeśli już, to na oliwie, oleju rzepakowym) – lepiej produkty gotować lub parować.